Elementy muzyczne i artykulacyjne w zapisie nutowym

Geneza powstania i główny cel

Do prawidłowego zinterpretowania zapisu nutowego używa się szeregu znaków interpunkcyjnych, artykulacyjnych, które podpowiadają muzykowi w jaki sposób ma wykonać zapisany w nutach utwór. Taki zapis ma pomóc nie tylko w odegraniu poszczególnych nut, ale ma za zadanie umożliwić wykonawcy przekazanie odpowiednich emocji muzycznych. Notacja muzyczna przez wile stuleci ewoluowała, by ukształtowała się w takiej formie jaką znamy ją współcześnie. Ta obecnie używana ugruntowała się na przełomie XVIII – XIX wieku. Początki zapisu nutowego znanego nam dziś współcześnie zaczęły kształtować się w zgromadzeniach zakonnych przy chórach klasztornych. Te wcześniejsze zapisy nutowe zdecydowanie różniły się od tych znanych nam obecnie. Była to przede wszystkim bardzo niedokładna notacja wywodząca się z bezliniowej notacji cheironomicznej. Dopiero po wprowadzeniu notacji diastematycznej i stopniowym wprowadzaniu linii, na których zaczęto umieszczać neumy, wysokość dźwięku była bardziej precyzyjnie określona choć nadal był to zapis tylko przybliżony. Takim znaczącym przełomem notacji muzycznej było wprowadzenie kilku linii, na których można już było umieszczać konkretne dźwięki. Liczba tych linii, na której zaczęto umieszczać znaki graficzne oznaczające nuty również była różna w zależności od okresu. Wpierw była to tylko jedna linia, następnie dwie, trzy, cztery aż w końcu ukształtowała się pięciolinia, na której to do dziś standardowo zapisuje się nuty.

Pierwsze zapisy nutowe nie tylko były mało dokładne jeżeli chodzi wysokość dźwięku, ale również nie określały długości trwania nut. Dopiero mnij więcej od XVII wieku zaczęły się kształtować wartości rytmiczne nut i pauz znane nam współcześnie.

Najważniejsze elementy zapisu nutowego

W zapisie nutowym oprócz najbardziej rozpoznawalnych nut znajduje się wiele dodatkowych znaków graficznych oraz oznaczeń literowych i cyfrowych. Te wszystkie oznaczenia mają swoją określoną funkcje, a do najważniejszych należą:
– pięciolinia
– klucze
– znaki chromatyczne
– nuty i pauzy
– jednostka metryczna
– oznaczenia tempa
– oznaczenia dynamiki
– oznaczenia artykulacji
– frazowania

Należy pamiętać, że zdecydowanie największa część tych oznaczeń jest wspólna dla wszystkich instrumentów, ale są też oznaczenia, które dedykowane są pod konkretny instrument. Takim oznaczeniem dla konkretnego instrumentu będą oznaczenia artykulacyjne i interpretacyjne jak np.: oznaczenie zmiany miechu dla akordeonisty lub określenie pizzicato dla instrumentów strunowych oznaczających szarpnięcie struny palcem.

Podstawowe elementy zapisu nutowego

Podstawowym elementem zapisu nutowego jest pięciolinia, na której to umieszczamy nuty oraz pauzy. Do prawidłowego odczytania nut służy klucz muzyczny, który jest znakiem graficznym umieszczanym na początku pięciolinii. Klucz ten wyznacza położenie jednego dźwięku centralnego tzw. kluczowego, od którego już określamy wysokość kolejnych położonych na pięciolinii nut. Znaki chromatyczne umieszczone przy kluczu określają nam miedzy innymi tonację utworu. Do znaków tych zaliczamy krzyżyki, które podnoszą daną nutę o półtonu i bemole, które obniżają dany dźwięk o półtonu. Taki krzyżyk lub bemol może zostać skasowany w danym takcie poprzez zastosowanie kasownika. Nuty należą do tych podstawowych i najważniejszych elementów zapisu nutowego. Nuty mają swoją odpowiednia długość, która wyrażona jest w wartościach rytmicznych. Do podstawowych wartości należy: cała nuta, półnuta, ćwierćnuta, ósemka i szesnastka. Mniejszymi wartościami są trzydziestodwójka i sześćdziesięcioczwórka. Do przedłużenia czasu trwania wartości o jej połowę służy kropka stawiana obok danej nuty z prawej strony. Każda wartość rytmiczna nuty ma swój odpowiednik w pauzie nutowej czyli czasie, w którym ma trwać cisza. Metrum, to kolejny bardzo ważny element zapisu nutowego, który określa nam układ rytmiczny zapisanego utworu. Zapisujemy je koło klucza muzycznego dwoma cyframi jedna pod drugą, gdzie górna cyfra oznacza ilość wartości w danym takcie, a dolna cyfra oznacza o jakie wartości rytmiczne chodzi. I tak np.: metrum 4/4 oznacza, że w takcie mają znaleźć się wartości odpowiadające czterem ćwierćnutom, a metrum 3/4 informuje nas, że w takcie mają się znaleźć wartości odpowiadające trzem ćwierćnutom. Tempo to kolejny element umieszczany w zapisie nutowym, tak by muzyk wiedział w jakim tempie dany utwór zagrać. Są dwa sposoby oznaczeń tempa utworu. Pierwszy sposób to zastosowanie określeń słownych pochodzących z języka włoskiego takie jak: largo – wolno czy presto – szybko, które to w przybliżony sposób określają nam preferowane tempo danego utworu. Drugi sposób to już określanie liczbowe, które w dokładniejszy sposób określa puls czyli liczbę uderzeń np.: ćwierćnut, półnut, czy ósemek w przeciągu jednej minuty.

Dodatkowe elementy muzyczne artykulacyjnie i interpunkcyjne w zapisie nutowym

Oznaczenia dynamiki oraz artykulacji informują nas w jaki sposób należy dany dźwięk bądź fragment muzyczny wykonać. Dynamika odpowiada za siłę natężenia danej nuty bądź jakiejś większej części utworu np.: frazy.

Oznaczenia dynamiczne mogą być w formie literowej:

pp – pianissimo – bardzo cicho;

• p – piano – cicho;

• mp – mezzo piano – średnio cicho;

• mf – mezzo forte – średnio głośno;

• f – forte – głośno;

ff – fortissimo – bardzo głośno lub w formie graficznej informującej nas o stopniowym natężeniu czyli pogłośnieniu danego fragmentu muzycznego lub stopniowym spadku dynamiki danego fragmentu muzycznego. Mogą też mieć zastosowanie oznaczenia słowne pochodzące z języka włoskiego jak np.:

• Crescendo – stopniowe zwiększanie głośności

• Decrescendo – stopniowe ściszanie dźwięków

Natomiast oznaczenia artykulacyjne informują nas z jakiej techniki powinniśmy skorzystać, by uzyskać określony efekt. Do takich najbardziej popularnych możemy zaliczymy legato i staccato. Legato oznacz płynne przejście z jednego dźwięku w drugi bez oddzielania ich od siebie. Oznacza się je łukiem łączącym poszczególne nuty, które mają być objęte tą techniką wykonania. Staccato jest przeciwieństwem legata i oznacza stanowcze krótkie zagranie dźwięku i charakteryzujący się wyraźnym oddzieleniem poszczególnych od siebie zagranych nut. Tą technikę oznacza się charakterystyczną kropeczką umieszczaną nad nutą, której ta technika dotyczy.

Jedną z bardziej charakterystycznych technik artykulacyjnych jest tremolo, które polega na szybkim powtarzaniu jednego bądź dwóch dźwięków powodując efekt dźwięku wibrującego.

Podsumowanie

Przedstawione określenia stanowią taki trzon i fundament notacji muzycznej. Zapis nutowy jest unormowany i standard ten obowiązują na całym świecie dzięki czemu współczesny muzyk bez problemu jest wstanie rozczytać nuty, które zostały opracowane np.: w innym regionie świata. Te podstawowe elementy zawsze są jednolite a jakiekolwiek zmiany mogą ewentualnie dotyczyć jakiś mniej istotnych elementów umownych.