Słownik muzyczno-sprzętowy dla początkujących klawiszowców

Chyba każda dziedzina, wytwarza na swoje potrzeby specjalną terminologię. Tak jest z muzyką i z konstrukcją instrumentów. Do tego dochodzi jeszcze terminologia marketingowo-rynkowa; zdarza się, że podobne rozwiązania techniczne, mogą mieć różne nazwy w zależności od producenta. Nie inaczej jest z instrumentami klawiszowymi. Poniżej krótki słownik objaśniający najważniejsze terminy muzyczne i sprzętowe.

Podstawowe terminy muzyczne

Poza melodyką, której znaczenie jest dość oczywiste, na utwór składają się; tempo, które określa szybkość wykonywania i poniekąd charakter utworu, rytm, który porządkuje czas trwania dźwięków w utworze, względem siebie, ale w ramach tempa (długość dźwięku jest określona przez długość nuty, np. półnuta, ćwierćnuta itd., ale rzeczywisty czas trwania jest zależny od tempa, np. półnuta w wolnym tempie, trwa dłużej niż półnuta w szybkim. Natomiast stosunek długości względem innych nut, w jednym tempie, jest zawsze taki sam). Oprócz nich w utworze słyszymy harmonię, czyli to, jak dźwięki współbrzmią ze sobą, a także artykulację, czyli sposób wydobycia dźwięku, który wpływa na brzmienie, ekspresję i czas wybrzmiewania. Jest także dynamika, przez nie-muzyków często mylona z tempem. Dynamika nie określa szybkości, ale siłę dźwięku, jego głośność oraz emocjonalną ekspresję.

Najbardziej zauważalną zmorą początkującego muzyka są; prawidłowa rytmika oraz utrzymanie tempa. Aby wyrobić sobie zdolność utrzymania tempa, należy ćwiczyć z użyciem metronomu. Metronomy są dostępne, jako wbudowane funkcje części pianin i keyboardów, oraz jako osobne urządzenia. W charakterze metronomu można wykorzystać również wbudowane podkłady perkusyjne, ale należy w tym celu umieć wybrać podkład o rytmice pasującej do ćwiczonego utworu.

Mechaniczny metronom firmy Wittner, źródło: Wikipedia

Terminy sprzętowe

After touch – funkcja klawiatury, pozwalająca po uderzeniu, wpływać na dźwięk, przez dodatkowe dociśnięcie klawisza. Często można jej przypisać różne działania, np. uruchomienie efektów, zmianę modulacji itd. Funkcja nie występuje w instrumentach akustycznych, za wyjątkiem praktycznie niespotykanego już klawikordu, na którym można w ten sposób grać dźwięk vibrato.

Auto-akompaniament – układ w keyboardzie automatycznie grający akompaniament do głównej linii melodycznej granej prawą ręką. Przy użyciu tej funkcji, gra lewą ręką ogranicza się do wybrania funkcji harmonicznej przez zagranie odpowiedniego akordu. Dzięki tej funkcji, pojedynczy keyboardzista może grać sam za cały zespół popowy, rockowy czy jazzowy.

Arpeggiator – urządzenie lub wbudowana funkcja powodująca automatyczne granie arpeggia lub trylu, przez samo wybranie akordu, dwudźwięku lub pojedynczej nuty. Stosowane w muzyce elektronicznej i synth-popie, dla pianisty nieprzydatne.

DSP (Digital Signal Processor) – procesor efektów dźwiękowych, umożliwia dodanie pogłosu, funkcji chóru i innych.

Klawiatura syntezatorowa (ang. synth-action) – klawiatura lekka, podparta gumkami lub sprężynami. O ile nie jest określona, jako dynamiczna, nie reaguje na siłę uderzenia. Podobne odczucia towarzyszą klawiaturze organowej, natomiast gra na niej zupełnie nie przypomina gry na fortepianie.

Klawiatura dynamiczna (ang. touch responsive, touch sensitive) – typ klawiatury syntezatorowej, który rejestruje siłę uderzenia i w ten sposób pozwala kształtować dynamikę i lepiej panować nad artykulacją. Klawiatury oznaczone w ten sposób nie posiadają mechanizmu młoteczkowego ani żadnego doważenia, przez co dają inne odczucia z gry niż klawiatura fortepianu czy pianina i są mniej wygodne.

Klawiatura pół-ważona (ang. semi-weighted keyboard) – klawiatura tego typu posiada doważone klawisze, które lepiej współpracują, dają lepszy komfort gry. Jednak w dalszym ciągu nie jest to klawiatura, która oddaje czucie fortepianowe.

Klawiatura młoteczkowa (ang. hammer-action) – klawiatura wyposażona w mechanizm młoteczkowy, który symuluje mechanizm występujący w pianinach i fortepianach, aby zapewnić podobne odczucia z gry. Brakuje jej jednak gradacji siły oporu klawiszy, jaka występuje w akustycznych instrumentach.

Progresywna klawiatura młoteczkowa (ang. graded hammer-action, graded hammer weighting) – W Polsce często określana także prostym terminem „klawiatura młoteczkowa”. Klawiatura stawia większy opór w klawiszach niskich tonów, i mniejszy w wysokich. Lepsze modele posiadają ciężkie klawisze wykonane z drewna, które dają jeszcze bardziej realistyczne odczucia.

Spotkać można także inne nazwy angielskie, w rodzaju, „graded hammer action II”, „3rd gen. hammer action” itp. Są to nazwy handlowe mające przekonać potencjalnego nabywcę, że oferowana klawiatura jest którąś już generacją, lepszą od poprzedniej albo lepszą od klawiatury konkurencji z niższym numerkiem. W rzeczywistości, należy pamiętać, że każdy model akustycznego pianina czy fortepianu, ma nieco inną mechanikę, a każdy człowiek ma nieco inną fizjonomię. Nie ma, więc jednego, idealnego fortepianu, ani jednego idealnego modelu klawiatury hammer-action, która mogłaby udawać klawiaturę idealnego fortepianu. Decydując się na zakup jakiegoś konkretnego modelu, najlepiej osobiście go wypróbować.

Pianino hybrydowe (ang. hybrid piano) – nazwa używana przez firmę Yamaha dla serii pianin cyfrowych, w których mechanizm klawiatury został zapożyczony wprost z instrumentu akustycznego. Inne firmy stosują odmienną filozofię i koncentrują się na odwzorowaniu odczuć zapewnianych przez klawiaturę fortepianową, za pomocą odmiennych mechanizmów.

MIDI – (Musical Instrument Digital Interface) – cyfrowy protokół nut, umożliwia komunikację między syntezatorami, komputerami i klawiaturami MIDI, tak, że mogą sterować sobą nawzajem, określając m.in. wysokość i długość nut, czy zastosowane efekty. Uwaga! MIDI nie przesyła żadnego dźwięku, a jedynie informacje o granych nutach i ustawieniach instrumentu cyfrowego.

Multimbral – wielobrzmieniowość. Określa, że instrument może wydobywać z siebie wiele różnych brzmień jednocześnie. Np. syntezatory i keyboardy z funkcją Multimbral, mogą korzystać jednocześnie z wielu barw.

Polifonia (ang. polyphony) – w sensie sprzętowym, tym terminem określa się, ile tonów jednocześnie może być emitowanych przez instrument. W instrumentach akustycznych polifonia jest ograniczona tylko przez skalę i możliwości grającego. W instrumentach elektronicznych często jest ograniczona do jakiejś określonej liczby (np. 128, 64. 32), przez co w bardziej skomplikowanych utworach, korzystających z wybrzmiewania, może dochodzić do nagłego urywania się dźwięków. Generalnie, im większa, tym lepiej.

Sekwencer (ang. sequencer) – dawniej głównie osobne urządzenie, dziś przeważnie wbudowana funkcja w syntezatorze, powodująca automatycznie granie wybranej sekwencji dźwięków, co umożliwia kontynuację gry przy jednoczesnym zmienianiu ustawień instrumentu.

Silent piano – nazwa handlowa używana przez firmę Yamaha na określenie fortepianów akustycznych z wbudowanym cyfrowym odpowiednikiem. Takie fortepiany są równie głośne jak inne fortepiany akustyczne, ale po przejściu w tryb cyfrowy, wstrzymana zostaje praca strun i dźwięk jest dostarczany do słuchawek przez układ elektroniczny.

Sustain – pedał lub port pedału wybrzmiewania.

Komentarze