Potęga fortepianu – nieoczywiste bogactwo możliwości i brzmienia

W wielu gatunkach muzyki rozrywkowej, od dekad niemal nieprzerwanie rządzi gitara, a obok niej, syntezatory, częściej używane w popie i muzyce klubowej. Oprócz nich, do najpopularniejszych należą skrzypce i inne instrumenty smyczkowe, bardzo dobrze odbierane zarówno przez słuchaczy muzyki klasycznej jak i gatunków nowoczesnych. Instrumenty smyczkowe chętnie wykorzystywane są w nowych wersjach utworów rockowych, ich brzmienie można usłyszeć we współczesnym hip hopie, tzw. klasycznej muzyce elektronicznej (np. Tangerine Dream, Jean Michel Jarre), także jazzie.

A jeżeli ktoś z naszych znajomych słucha czasami muzyki klasycznej, indagowany prawdopodobnie stwierdzi, że najbardziej lubi tę graną na skrzypcach. Na tym tle wydaje się, że fortepiany nie są tak powszechnie cenione, ani powszechnie stosowane nawet, jeżeli pojawiają się nadal hitach jak np. Skyfall, jako akompaniament.

Spotkać też można opinię, że fortepiany są nudne. Zupełnie niesłusznie. Fortepian, to w istocie jeden z najbogatszych brzmieniowo i oferujących największe możliwości instrumentów. Aby jednak w pełni docenić jego możliwości, należy posłuchać dobrego wykonawcy, najlepiej grającego różnorodne i rozbudowane utwory, do tego najlepiej na żywo. Wiele z muzyki ginie bowiem w nagraniu, a jeszcze więcej, gdy odtwarzamy ją w domu, zwłaszcza, jeżeli pomieszczenie, w którym jej słuchamy, nie zostało odpowiednio dostosowane, a nasz sprzęt nie należy do audiofilskich.

Myśląc o fortepianie, należy też mieć na względzie, że właśnie ze względu na swoje możliwości, często jest to podstawowy instrument pomagający kompozytorowi przy pracy. W Polsce kojarzymy fortepian głównie z Chopinem, jednak na fortepianie i jego poprzednikach (np. klawesynie, klawikordzie itp.) grali i od niego częstokroć zaczynali naukę praktycznie wszyscy najsławniejsi kompozytorzy, na czele z Beethovenem, Mozartem, oraz ojcem muzyki klasycznej J.S. Bachem.

Warto dodać, że lubiana i balansująca na granicy muzyki klasycznej i rozrywkowej „Błękitna Rapsodia” Gershwina, została napisana przy fortepianie, a jej ostatecznej aranżacji z wykorzystaniem orkiestry jazzowej dokonał zupełnie inny muzyk. O pozycji fortepianu świadczy także popularność formy koncertu fortepianowego, gdzie to właśnie fortepian prowadzi całą orkiestrę.

Fortepian- ogromna skala, ogromne możliwości

Każdy instrument, szczególnie akustyczny, ma ograniczoną skalę, czyli ograniczoną rozpiętość wysokości dźwięków. Skala fortepianu jest znacznie większa niż skala gitary czy skrzypiec, jest także większa od skali większości istniejących instrumentów. Oznacza to, po pierwsze większą ilość możliwych kombinacji, po drugie, bardzo duże możliwości wpływania na barwę dźwięku przez wysokość. A na tym możliwości fortepianu się nie kończą, one dopiero się zaczynają…

Stopy w akcji

Nie trzeba chyba tłumaczyć, dlaczego im więcej kończyn uczestniczy w grze, tym więcej można osiągnąć. Fortepiany posiadają dwa lub trzy pedały. Pedał forte (lub po prostu pedał), przerywa pracę tłumików, przez co możliwe jest wybrzmiewanie dźwięków po puszczeniu klawiszy, choć nie tylko…, o czym dalej.

Pedał piano (una corda) ścisza i czyni brzmienie fortepianu delikatniejszym, co pozwala uśpić słuchacza aby później czymś go zaskoczyć, wprowadzić nastrój sielanki albo imitować czyjś delikatny charakter lub głos.

Oprócz niego, spotyka się pedał sostenuto, który podtrzymuje wybrzmiewanie tylko tych tonów, które zostały naciśnięte. Z kolei w pianinach i niektórych fortepianach, może on w specyficzny sposób przytłumiać i zmieniać barwę instrumentu tak, że przypomina on brzmieniem gitarę basową- to prawdziwa gratka dla osób lubiących jazz albo grę na basie.

Ogromna moc dźwięku

Każdy fortepian ma po trzy struny na ton, za wyjątkiem najniższych (pianina po dwa). Pozwala to na wydobywanie dźwięków o ogromnej dynamice, od bardzo cichych, do tak potężnych, że pozwalających się przebić przez brzmienie całej orkiestry.

Warto wspomnieć również o specyficznych efektach dźwiękowych, jakie można uzyskać na fortepianie.

Po pierwsze, artykulacja i dynamika: siła jak i sposób, w jaki uderzamy w klawisze, może mieć potężny jak i subtelny wpływ na dźwięk. Od dźwięku oznajmiającego niepowstrzymaną potęgę i gniew, po spokój i anielską subtelność.

Po drugie, każdy ton składa się z szeregu alikwotów- składowych harmonicznych. W praktyce przejawia się to tym, że jeżeli uderzymy w jeden ton, a pozostałe struny nie będą przykryte tłumikami, to zaczną rezonować z określoną częstotliwością, wzbogacając dźwięk. Dobry pianista potrafi to wykorzystać, używając pedału forte, aby nieużywane struny współbrzmiały z tymi, które akurat zostały uderzone przez młoteczki. W ten sposób dźwięk staje się bardziej przestrzenny i lepiej „oddycha”. Fortepian w rękach dobrego pianisty potrafi zapewnić „przestrzeń” dźwiękową nieznaną innym instrumentom.

Wreszcie, fortepian potrafi wydawać dźwięki, o które mało kto, mógłby ten instrument podejrzewać. Odpowiedni sposób gry, a zwłaszcza odpuszczania pedału forte, może spowodować, że fortepian będzie przez chwilę wydawał charakterystyczny, jęczący dźwięk, mogący przywodzić na myśl gitarę elektryczną, lub syntezator nastawiony na wydawanie siarczystego brzmienia. Jak dziwne by się to nie wydawało, tak właśnie jest. Wydobycie tych specyficznych dźwięków, zależy od umiejętności wykonawcy oraz stylistyki utworu.

Historia fortepianów

Fortepiany, znane ze swojej wyjątkowej jakości dźwięku i elegancji, są produkowane przez kilka kluczowych marek, które wyróżniają się zarówno długoletnią tradycją, jak i nowoczesnym podejściem do budowy instrumentów. Każda z tych marek wnosi do świata muzyki coś wyjątkowego, oferując różnorodne modele, które zaspokajają potrzeby zarówno profesjonalnych pianistów, jak i amatorów.

Marki historyczne i prestiżowe

• Steinway & Sons to amerykańska firma, która od ponad 160 lat produkuje fortepiany uznawane za jedne z najlepszych na świecie. Fortepiany tej marki są cenione za doskonałą jakość dźwięku, precyzję wykonania oraz elegancki design. Ich instrumenty są symbolem luksusu i często wybierane są przez największe światowe filharmonie oraz artystów najwyższego formatu.
• Austriacka firma Bösendorfer to kolejny gigant w świecie fortepianów, słynący z produkcji instrumentów o wyjątkowo szerokim zakresie klawiatury, obejmującej aż 97 klawiszy. Ta unikalna cecha umożliwia wykonanie najbardziej skomplikowanych utworów muzycznych, czyniąc Bösendorfer wyborem dla pianistów poszukujących wyjątkowej wszechstronności i głębi brzmienia.
• Wśród wiodących marek nie może zabraknąć japońskiej Yamahy, która produkuje zarówno fortepiany akustyczne, jak i cyfrowe. Yamaha zdobyła uznanie na całym świecie dzięki zrównoważonemu brzmieniu swoich instrumentów oraz solidnej konstrukcji, która gwarantuje ich trwałość przez wiele lat.
• Niemiecka firma Bechstein, z ponad 170-letnią tradycją, jest kolejnym producentem fortepianów, który zyskał renomę dzięki wyjątkowej jakości dźwięku. Instrumenty Bechstein są często wybierane przez profesjonalnych pianistów, ceniących sobie perfekcję wykonania oraz wyrafinowane brzmienie.

Marki oferujące szeroki wybór

• Japońska firma Kawai, podobnie jak Yamaha, produkuje zarówno fortepiany akustyczne, jak i cyfrowe. Kawai słynie z wysokiej jakości swoich instrumentów, które oferowane są w przystępnych cenach, co czyni je popularnym wyborem wśród szerokiego grona muzyków.
• Roland to kolejna japońska marka, specjalizująca się w produkcji instrumentów elektronicznych, w tym fortepianów cyfrowych. Fortepiany Roland są znane z zaawansowanych technologii, które umożliwiają uzyskanie realistycznego brzmienia, zbliżonego do brzmienia tradycyjnych fortepianów akustycznych.
• Korg, również pochodzący z Japonii, oferuje szeroką gamę fortepianów cyfrowych. Instrumenty tej marki cenione są za innowacyjność oraz przystępne ceny, co czyni je dostępnymi dla szerszego grona odbiorców, zarówno profesjonalnych, jak i początkujących muzyków.

Producenci fortepianów specjalizujący się w instrumentach historycznych

• Grotrian-Steinweg to niemiecka firma, która kładzie nacisk na produkcję fortepianów inspirowanych instrumentami historycznymi. Ich instrumenty cechuje tradycyjna estetyka oraz dbałość o historyczne detale, co czyni je idealnym wyborem dla miłośników klasyki.
• Amerykańska firma Stuart & Sons specjalizuje się natomiast w tworzeniu kopii historycznych fortepianów, oferując instrumenty, które oddają brzmienie i wygląd dawnych epok. Ich prace są cenione za precyzyjne odwzorowanie historycznych modeli, co sprawia, że są poszukiwane przez kolekcjonerów oraz muzyków zainteresowanych autentycznym, dawnym brzmieniem.

Każda z tych marek i modeli fortepianów wnosi unikalne cechy do świata muzyki, pozwalając na wybór instrumentu idealnie dopasowanego do indywidualnych potrzeb i gustów pianistów na całym świecie.