Zobacz Instrumenty klawiszowe w sklepie Muzyczny.pl
Zobacz Poradnik w sklepie Muzyczny.pl
Osobom niezaznajomionym z muzyką klasyczną, termin „interpretacja utworu” może wydawać się niejasny.
Dla nich, wyjaśnijmy pokrótce ten termin. Czym jest interpretacja utworu muzycznego? Nuty, względnie partytura (dla utworów na większą liczbę instrumentów) zawierają dokładne instrukcje wykonawcze dotyczące tempa, metrum, rytmu, melodii, harmonii, artykulacji i dynamiki. Co zatem można w utworze interpretować?
Nuty opisują pewien wzorzec, który powinien być punktem wyjścia do interpretacji, pozostawiają wykonawcy pewną swobodę w doborze tempa, dynamiki i artykulacji (oczywiście nie może być mowy swobodzie w wykonaniu melodii czy rytmu, byłby to po prostu błąd). Niebagatelną rolę odgrywa także właściwa pedalizacja.
Dynamika
Dynamika jest jednym z najważniejszych, najbardziej podstawowych środków interpretacji. O ile pozostałe środki (artykulacja, tempo) muszą być w jakiś sposób wybrane przez wykonawcę, o tyle ich jednorodność w przebiegu całego utworu nie jest tak niszcząca dla wykonania jak brak zmian dynamicznych. (Mamy tu oczywiście na myśli cały czas wykonawstwo muzyki klasycznej. W muzyce rozrywkowej, zwłaszcza gdy fortepian jest jedynie częścią zespołu instrumentalnego, zmiany dynamiczne są znacznie mniejsze albo wręcz pianista jest zmuszony grać cały czas tą samą dynamiką np. forte, aby przebijać się spośród innych głośno grających instrumentów). Dobrze dobrane zmiany dynamiczne mają ogromny wpływ na charakter poszczególnych fraz. Jest to szczególnie zauważalne w przypadku muzyki okresu klasycyzmu (np. u Mozarta) gdzie wiele zdań muzycznych jest natychmiast powtarzanych i zmiana dynamiki jest jedynym elementem je różniącym. Nie oznacza to bynajmniej, że zmiany dynamiczne mają mniejsze znaczenie w innych stylach muzycznych, choć dla nieosłuchanego odbiorcy mogą być z początku mniej wyczuwalne.
Artykulacja
Artykulacja, czyli sposób wydobycia dźwięku. W muzyce instrumentów klawiszowych spotykamy się z artykulacją legato (łącząc dźwięki), portato (z małymi przerwami) oraz staccato (krótkie, ostro urwane). Artykulacja pozwala radykalnie zmieniać charakter poszczególnych fraz, oraz oddzielać zdania muzyczne od siebie.
Tempo
Dobór właściwego tempa ma fundamentalny wpływ na odbiór utworu. Zbyt szybkie może zniszczyć jego czar, a zbyt wolne sprawić, że kompozycja może praktycznie „rozpaść się” na kawałki, albo po prostu zafałszować jego charakter. (Znany jest np. przypadek kiedy na jednej z dawnych edycji konkursu Chopinowskiego, jeden z uczestników zagrał poloneza w bardzo wolnym tempie, przez co taniec zabrzmiał jak marsz żałobny) Jednak nawet w ramach poprawnego, określonego przez kompozytora tempa, wykonawca ma do dyspozycji pewien zakres (np. w przypadku tempa moderato, od ok. 108 do 120 uderzeń na minutę) i w zależności od przyjętej koncepcji może wybrać tempo pośrodku, bliżej górnej granicy aby ożywić utwór, lub np. nieco go spowolnić i w połączeniu z dodatkowym użyciem półpedału nadać mu bardziej impresjonistyczny charakter.
Ogromne wrażenie wywiera również użycie tempo rubato, czyli zmiennego tempa w trakcie utworu. Jest to środek wykonawczy, szczególnie często używany w muzyce ery romantyzmu. Zmiana tempa, powoduje rozciągnięcie lub skrócenie wartości rytmicznych w poszczególnych fragmentach, jednak punktem wyjścia dla tempo rubato jest zawsze sztywne tempo podstawowe- utwór wykonany z użyciem rubato, powinien trwać tę samą ilość czasu, co ten sam utwór wykonywany w jednostajnym tempie. Błędem jest także ciągłe falowanie tempa. Henryk Neuhaus- wybitny pedagog rosyjski – pisał że nie ma nic nudniejszego niż jednostajne i monotonne falowanie utworu, przypominające zataczanie się pijanego. Właściwe użycie tempo rubato jest jednym z najbardziej kunsztownych osiągnięć pianistycznych. Zdarza się, że zaledwie dwie lub trzy zmiany tempa użyte we właściwym momencie wywierają znacznie lepsze wrażenie niż większa ich ilość, ponieważ środek ten powinien podkreślać piękno utworu i być wypośrodkowany w użyciu między konsekwencją i elementem zaskoczenia.
Z dwojga złego, nieustalonego tempa i sztywnego tempa metronomicznego, znacznie lepsze jest to drugie. Umiejętność jednostajnego, dokładnego wykonania utworu wg. tempa wyznaczanego przez metronom jest także podstawą do przygotowania właściwego użycia tempo rubato. Bez wyczucia podstawowego tempa, nie można bowiem utrzymać utworu „w całości”.
Pedalizacja
Właściwe użycie pedałów należy również do istotnego elementu interpretacji. Pozwala ono nadać utworowi płynności, dodatkowego oddechu, pogłosu, lecz użycie pedału forte w nadmiarze również jest niekorzystne, może bowiem być nużące, czy wywoływać nadmierny chaos dźwiękowy, szczególnie, kiedy początkujący pianista nie rozdzieli dwóch następujących po sobie funkcji harmonicznych.
Podsumowanie
Pomimo tego, iż klasyczny zapis nutowy jest bardzo precyzyjny. (Nowoczesne metody zapisu np. za pomocą wykresów nie wniosły tak naprawdę żadnych nowych możliwości. Poza formą od zapisu nutowego różnią się tylko niejasnością i co za tym idzie wywoływaniem nieporozumień pomiędzy kompozytorem i wykonawcami, podczas gdy jednoznaczny zapis nutowy można w razie potrzeby wzbogacać o dodatkowe uwagi i notki.) Pozostawia wykonawcy dużą dozę swobody. Dość powiedzieć, że opanowanie sztuki interpretacji do perfekcji wymaga wielu lat pracy i przez profesjonalistów jest przedmiotem ćwiczeń od niemalże początków nauki aż do końca studiów w konserwatoriach. Dobra interpretacja jest jednakże do opanowania również dla amatorów, wykonujących utwory odpowiadające poziomowi ich umiejętności. Aby jednak ją posiąść, należy zasięgnąć wsparcia profesjonalnych pianistów, bowiem sztuka to szeroka i wymagająca ćwiczeń. Nie przeszkadza to jednak w delektowaniu się nią podczas koncertów. Najlepiej jest słuchać jej właśnie na koncertach, w dobrych salach, wykonywanej przez dobrych muzyków, ewentualnie na dobrych zestawach audio, odtwarzane z oryginalnej płyty lub pliku wav. Dobrze wykonana muzyka klasyczna zawiera tyle subtelnych dźwięków, że niezmiernie trudno uchwycić je wszystkie w nagraniu, a odtworzona z pliku MP3, albo na sprzęcie z dolnej półki nie brzmi niestety w połowie tak dobrze jak na żywo.
