Czarno-białe… nudy?

Fortepian, pianino, organy, keyboard, syntezator – tak wiele słyszymy nazw, określających instrumenty klawiszowe. Chociaż rzadko są one używane ze świadomością, to wszystkie instrumenty, które się pod nimi kryją mają wspólny mianownik – biało-czarną klawiaturę, zbudowaną wg jednego schematu. Wróćmy jednak do początku, czyli rozpoczęcia przygody z tymi popularnymi instrumentami, jakkolwiek by ich nie nazwać.

Żeby zacząć tę przygodę, kupujemy wymarzony instrument i w zależności od temperamentu, czy celu kupna, możemy albo zacząć bawić się jego funkcjami – fascynować ilością barw, rytmów, guzików, pokręteł, albo… zacząć od poznania serca wszystkich instrumentów klawiszowych – klawiatury. Jest to materia, po której będziemy się poruszać grając na instrumencie. Spróbujmy więc przyjrzeć się troszkę bliżej jej budowie.

Znajomość schematu ułożenia klawiszy pozwoli nam na bardziej swobodne poruszanie się na całej szerokości instrumentu, gdyż odnalezienie i nazwanie wszystkich dźwięków nie będzie wkrótce stanowić najmniejszego problemu.

Zacznijmy od pierwszego dźwięku, od którego praktycznie zawsze rozpoczyna się naukę, czyli dźwięku o nazwie „c”. Mógłbym w tym miejscu wstawić zdjęcie klawiatury z zaznaczonym dźwiękiem „c” i wielką strzałką krzyczącą do Ciebie „TO TU!” ;), jednak chciałbym Cię pobudzić do krótkich samodzielnych poszukiwań, dlatego spróbuję opisem wytłumaczyć Ci, gdzie on się znajduje. Przy okazji zaczniesz sam poznawać klawiaturę.

Białe klawisze są ułożone w jednym ciągu, a czarne w grupach po 2 i 3. Te czarne grupy są powtarzalne w tym samym układzie na całej klawiaturze. Nasz poszukiwany dźwięk, czyli „c”, możemy zlokalizować jako pierwszy biały klawisz, poprzedzający grupę dwóch czarnych klawiszy.

Skoro już znaleźliśmy nasz pierwszy dźwięk, postarajmy się zapamiętać jego lokalizację. Pozwoli to nam na sprawniejsze odnajdywanie się na klawiaturze kiedy będziemy poznawać pozostałe dźwięki.

Gama durowa.

Pewnie wszyscy słyszeliście słowo „gama”. Prawdopodobnie od razu kojarzy się Wam z pierwszymi lekcjami muzyki w szkole podstawowej i jednocześnie z czymś „dla dzieci”, a przecież nie chcemy grać jakichś dziecięcych wprawek, tylko zająć się grą na poważnie. Jednak gamy są podstawą gry na każdym melodycznym instrumencie i każdy profesjonalny muzyk nie tylko kiedyś je ćwiczył, ale wciąż ćwiczy gamy!

Gamy są zbudowane wg pewnych reguł i, jeśli tylko będziemy skrupulatnie ich przestrzegać, żadna gama nie będzie nam sprawiać problemu (zakładając, że będziemy ćwiczyć regularnie!). Gama składa się z 8 dźwięków (ósmy jest wyższym odpowiednikiem pierwszego), między nimi zachodzą relacje odległości. Te odległości musimy poznać, aby stworzyć gamę. Interesować nas będą 2 terminy: półton i cały ton.

Półton, to najmniejsza odległość pomiędzy dźwiękami na klawiaturze, czyli np.: C-C#, E-F, G#-A. Najmniejsza odległość oznacza po prostu, że nie da się pomiędzy nimi już nic więcej zagrać. Cały ton to suma dwóch półtonów, oto przykłady: C-D, E-F#, B-C.

Na początek zbudujemy gamę durową C, na podstawie której nauczysz się jak samodzielnie można grać gamy od każdego innego dźwięku.

I               II              III             IV             V              VI            VII            VIII

C              D              E              F             G               A             H              C

Zadanie: wydrukuj (lub przerysuj) sobie ten schemat i samodzielnie na klawiaturze spróbuj określić odległości pomiędzy wszystkimi dźwiękami po kolei: C-D, D-E, E-F, F-G, G-A, A-H, H-C.

Uwaga – „SPOJLER” – jeśli ktoś jeszcze nie wykonał zadania, to niech nie przechodzi do dalszej części artykułu :), w której podaję rozwiązanie.

Jeśli wykonaliście zadanie prawidłowo, to znaleźliście 5 całych tonów i 2 półtony. Półtony znajdują się pomiędzy dźwiękami E-F i H-C, wszystkie inne odległości to całe tony. Zaskakujące? Okazało się, że aby zagrać gamę C-dur wystarczy, zaczynając od dźwięku „c” zagrać ciąg 8 białych klawiszy. Jednak gdy tylko będziemy chcieli zbudować gamę D-dur, to ciąg białych klawiszy już nie da nam gamy durowej. Zapytacie „dlaczego?” Odpowiedź jest prosta – odległości między dźwiękami się zmieniły. Aby gama była durowa, musimy zachować schemat „cały ton-cały ton-półton-cały ton-cały ton-cały ton-półton”

W przypadku D-dur, otrzymujemy taki schemat.

I              II               III             IV             V             VI             VII          VIII

D             E              F#             G             A              H              C#           D

Zagraj sobie najpierw gamę C-dur, a później gamę D-dur. Jakie wrażenia? Brzmi bardzo podobnie prawda? To właśnie za sprawą zachowania tego samego schematu! Jeśli szkielet całych tonów i półtonów (pomiędzy 3-4 i 7-8 stopniem gamy) przyłożymy do dowolnego dźwięku na klawiaturze, to będziemy w stanie zbudować gamę durową w zasadzie wszędzie, gdzie tylko zechcemy. Sprawdź!